Улаанбаатар, 2023 оны аравдугаар сарын 2 /МОНЦАМЭ/. Монгол Улсын Ахмад багш нарын холбооны гүйцэтгэх захирал асан Бумбадайн Амаржаргалтай хөөрөлдлөө. 

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Үйсэн бичиг гэхүй дор, юун түрүүн “Алтан Ордны үйсэн дээрх бичиг” хэмээн алдаршсан, эх, үрийн сэтгэлийн уянга яруу гайхамшигт бүтээл санаанд ургадаг. Энэ бол монгол хүн туурвин бичсэн, одоогоор олдоод буй хамгийн эртний үйсэн дурсгал билээ.

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Монгол туургатнуудын бахархан хайрладаг, Халимагийн алдарт дуучин, Жангарч О.Цагаанзамтай ярилцлаа. 

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Улирал улирлын дундаас айраг цалгиж, уртын сайхан дуу онцгой жаргалантайгаар эгшиглэдэг налгар намрын өдрүүд хөврөн ахуй энэхүү цаг дор монгол туургатнуудын дунд ихэд дэлгэрсэн “Сэрүүн сайхан хангай” дууны гарал үүслийн тухай эрдмийн бага чуулган МУИС-ийн багш, оюутны хөгжлийн төвд боллоо.

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. “Монголчууд бид 2025 ондоо бэлэн үү” булангийнхаа зочноор ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн захирал, шинжлэх ухааны доктор, дэд профессор Ж.Бат-Ирээдүйг урилаа. Хос бичгээр төрийн албан хэргийг хөтлөх бэлтгэлийг хангах зорилтын хүрээнд баталсан “Монгол бичгийн үндэсний хөтөлбөр 3“-ыг хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөөнд тус хүрээлэнд хариуцуулсан хэд хэдэн ажил бий. Энэ талаар түүнээс тодруулсан юм.

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Монгол орон, монголчуудын тухай бичсэн “22 дахь аймгаас ирсэн захидал” хэмээх номын зохиогч Кил Кангмүгтэй ярилцлаа. Монголд амьдарсан гурван жилийн хугацаандаа монголчуудын уламжлалт, өвөрмөц ахуй, соёлын талаар таньж ажигласнаа баримт түшин өгүүлсэн энэхүү номоо тэрбээр Монголд аялахыг хүссэн солонгосчууд төдийгүй гадаадынханд ч зориулжээ. Тиймээс Монголд саяхан нээлтийг нь хийсэн энэ номоо солонгос, англи хэлээр мөн хэвлүүлэх аж.

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. “2025 онд монголчууд бид бэлэн үү” булангийнхаа зочноор Боловсролын ерөнхий газрын дарга Т.Ням-Очирыг урилаа.  “Монгол хэлний тухай” хуулийн дагуу, төрийн албан хэргийг хос бичгээр хөтлөх бэлтгэлийг хангах хүрээнд “Монгол бичгийн үндэсний хөтөлбөр-3”-ыг батлан хэрэгжүүлж буй. Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг эрчимжүүлэх чиглэлээр Монгол Улсын Ерөнхий Сайд захирамж гаргаж Боловсролын сайдаар ахлуулсан Ажлын хэсгийг 2021 онд байгуулсан билээ. - БШУ-ны сайд Ажлын хэсгийнхээ дэргэд гурван дэд ажлын хэсгийг байгуулсан. Төрийн албан хаагчдыг сургах нэлээд гол ажлыг хариуцаж байгаа танай багийн ажил хэр үр дүнтэй өрнөж байна гэж та үзэж байна вэ?-Миний хариуцаж ажиллах дэд ажлын хэсэг бол, Үндэсний бичгийг хэрэглээнд албан ёсоор шилжих бэлтгэл ажлыг хангах, төрийн албан хаагчдад зориулсан үндэсний бичгийн хөтөлбөр, гарын авлага боловсруулах хэвлэн нийтлэх, төрийн албан хаагч нарт монгол бичиг заах сургагч багш нарыг бэлтгэх үүрэг чиглэлтэй ажиллаж байна.Ерөнхийдөө,“Монгол бичгийн үндэсний хөтөлбөр-3”-т тусгагдсан 45 ажлыг манай дэд ажлын хэсэг хэрэгжүүлэх үүрэг хүлээсэн. Бид гурван удаа өргөтгөсөн хуралдаан зохиогоод байна. Мэдээж эдгээрийг хийхэд төсөв мөнгө хэрэгтэй тул, тооцоо судалгаагаа хийж, нийт 400 орчим сая төгрөг хэрэг болох нь гэсэн хүсэлтийг БШУ-ны сайдад тавьсан.Төсөв 2022 оны 8-р сард батлагдсанаар Хэл зохиолын хүрээлэн, Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөл, Боловсролын судалгааны хүрээлэн гэх зэрэг бүх мэргэжлийн байгууллага ажлаа зангидаж, бид 20 ажлын үр дүнг гаргаад байна.250 орчим сая төгрөгийг төлөвлөсөн ажилдаа зарцуулсан тухай тайланг БШУ-ны сайдын шуурхай хуралд танилцуулсан. Нөгөө хоёр дэд ажлын хэсгийн тайланг ч БШУ-ны сайд сонсоод Засгийн газрын хуралдаан дээр танилцуулж, салбар хоорондын уялдаа холбоог сайжруулах чиглэлээр дахин үүрэг чиглэл өгүүлэх хэрэгтэй юм байна гэдэг дүгнэлт гаргасан. Нэн ялангуяа, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газар, Төрийн албаны зөвлөл, Удирдлагын академи дээр нэлээд координац хийх шаардлагатай гэж бид үзэж байгаа. -Тэгэхээр, хуулийг хэрэгжүүлэхэд та бүхэнд ямар бэрхшээл тулгарч байна гэсэн үг вэ?-Жишээлбэл, БШУЯ, Боловсролын Ерөнхий газар бол бүх шатны боловсролын сургалтын байгууллагыг бодлого, мэргэжил арга зүйгээр хангаж ажиллах ёстой газар. Төрийн албан хаагч бол тусдаа субьект тул тэдэнд зориулсан сургалт, модул хөтөлбөр бол яг үндсэндээ БШУЯ-ны ч, Боловсролын ерөнхий газрын ч хариуцах ажил биш юм байна. Боловсролын ерөнхий газрын чиглүүлгэд аймгийн засаг даргын тамгын газар харьяалахгүй. Тиймээс Төрийн албан хаагчийн сургалтын асуудал, тэдний мэргэжил дээшлүүлэх ажлыг Төрийн албаны зөвлөл, Удирдлагын академи дээр удирдлага зохион байгуулалтаар хангаж ажиллах нь илүү үр дүнтэй юм байна. Сургалтын хөтөлбөр гаргах, сургагч багш нараа томилоод явуулахад асар их бэрхшээл тулгарсан ч бид 2025 оны бэлтгэлийг хангах ажлаа хийж байна.Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөлөөр хөтөлбөрөө батлуулсан. Засгийн газраар тогтоол оруулж удирдлагын академид мэргэшиж байгаа хүмүүст монгол бичиг заавал заах, төрийн албан хаагчийн анкет заавал монгол бичгийн хувилбартай байх ёстой гэх зэргээс гадна, монгол бичгийн хэвлэмэл хуудас, нэрийн хуудасны хүртэл стандартыг батлуулсан.Дэд ажлын хэсгүүд хийх ёстой ажлаа ингэж хийгээд байгаа ч нөхцөл байдал хөрсөн дээрээ өөр байна шүү гэдгийг дэд ажлын хэсгүүдээс ярьж байгаа. Хамгийн чухал нь төрийн захиргааны төв байгууллага, яам агентлагууд яг хэрэгжүүлж байна уу гэдгийг мэргэжлийн байгууллагууд хамтарч хянах хэрэгтэй байна. Тухайлбал, төрийн албан хаагчийн нэрийн хуудасны стандарт гарчихаад байхад яг үнэндээ үүнийг ашиглаж байна уу, үгүй юу гэдгийг орон нутгийн удирдлага нь анхаарах шаардлагатай байна.Бүх салбарын сайд нар нэрийн хуудас, хэвлэмэл хуудсаа жигдлэхээс эхлээд манай төрийн албан хаагч нарын хэд нь монгол бичгээр баримт  бичгээ хөтлөхөд бэлэн байгаа гэдгийг хянаж, чиглэл өгч ажиллах шаардлага үнэхээр байна гэж бид үзэж  байгаа юм.-Төрийн албан хаагч нарын монгол бичгийн мэдлэгийг сайжруулах чиглэлээр та бүхэн ямар ямар ажлыг амжуулаад байна вэ?   -Манай ажлын хэсэг Үндэсний олон нийтийн радио, телевизтэй хамтраад төрийн албан хаагч нарт зориулсан цуврал хичээлийг контент талаас нь бэлэн болгосон. Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэнгээс төрийн албан хаагчдад зориулсан монгол бичиг сурах аппликэйшныг мөн бэлэн болгоод байна. Одоо шинжээчид оруулсны дараа Төрийн албаны зөвлөлд хүлээлгэн өгч, хамтран ажиллах бодолтой байна.  -Энэ аппликэйшн ямар ач холбогдолтой гэж ойлгож болох вэ?-Жишээлбэл, Төрийн албаны зөвлөлөөс зохион байгуулдаг ерөнхий шалгалтад монгол бичиг бүхий хэсэг бий. Урьдаас бэлтгэгдсэн 200-300 тестийн хариуг зөвхөн нэг удаа шалгалт өгөх зорилгоор цээжилж шалгалт өгөөд байх хандлагатай байна шүү дээ. Түүнээс биш монгол бичгийн сургалтад суухгүй байна. Харин энэ аппликэйшны тусламжтайгаар, эхлээд мэдлэгээ сорьж өөрийнхөө түвшнийг тогтоолгоод, тохирох түвшний сургалтад сууна гэсэн үг.  Мөн Төрийн албаны зөвлөл зөвхөн шалгалт авах төдийхөн бус тухайн хүний түвшин болон хэдэн цагийн сургалтад хамрагдсаныг нягтлах боломжтой болно. Тиймээс тухайн шалгуулагч шалгалт өгөөд 6 оноо авлаа гэж бодоход хичээлдээ бүрэн хамрагдсан байвал 4 оноо нэмж өгөх гэх мэтээр дүгнэж болно шүү дээ. Ингэвэл хүмүүс монгол бичиг сурна, зөвхөн шалгалтад тэнцэх гэж хүчээр цээжлэхээ болино. -Тэгэхээр төрийн албанд ороод ажиллаж байгаа хүмүүсийн монгол бичгийн мэдлэг чадварыг яаж ахиулах боломжтой гэж та бүхэн үзэж байна вэ?-Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөлийн хийсэн монгол хэл, уран зохиолын багш нарын монгол бичгийн мэдлэгийн тандалт судалгаа бэлэн болсон. Одоо тэдний төрийн албан хаагчдад монгол бичиг зааж байсан туршлагатай эсэхийг, мөн цаашлаад туршлагатай багш нараар төрийн албан хаагчдад хичээлийг хэрхэн заалгах, төрийн албан хаагчдын түвшин ер нь ямар байгааг тандах судалгааг явуулж байна. Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөлөөр удирдамж, хөтөлбөрөө батлуулсан. Төрийн албан хаагчдад зориулсан 1, 2-р түвшний гарын авлага, багшийн номоо боловсруулж дуусгасан.Мөн манай баг Өвөрхангай, Баянхонгор, Говь-Алтай, Ховд, Завхан, Увс, Архангай, Төв, Говьсүмбэр, Дорноговь аймгуудад очоод 6200 төрийн албан хаагчдад монгол бичгийн цахим бичвэрийн сургалт зохион байгуулсан. Цаашдаа үлдсэн аймгуудад мөн сургалт зохионо. Энэ жил батлуулсан 400 сая төгрөгөөс 200 сая төгрөгийн гүйцэтгэлтэй гарсан боловч, 2023 онд мөн тодорхой хэмжээний санхүү төсвийг тавиулсан байгаа. Өмнө нь бидэнд ийм санхүү, төсөв байгаагүй шүү дээ. -Монгол бичгийн үндэсний хөтөлбөр-3”-ыг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөнд монгол бичгийн төрөлжсөн олимпиадтай болох тухай заасан. Энэ ажил ямар шатандаа явна вэ?-БШУЯ дээр олимпиадын журам шинэчлэгдэх ёстой. Ямар ямар олимпиадыг ямар түвшинд явуулах, аль байгууллага, мэргэжлийн холбоо удирдаж явах гээд бүх зүйл тэр үед тодорхой болно. Бид үндэсний онцлогтой, “Монгол хэлний тухай хууль” болон “Монгол бичгийн үндэсний хөтөлбөр-3”-ын хэрэгжилтийг дэмжсэн энэ олимпиадад маш их ач холбогдол өгч байгаа тул зохион байгуулалтыг нь хариуцаж ажиллана. Гэхдээ бусад олимпиад шиг цөөн хэдэн хүүхдийн хүрээнд биш, нийтийг хамарсан хэлбэрээр, сургуулийн түвшний байхаар мөнгө санхүүг нь шийдье гэж ажлын хэсгийн хурлаараа ярилцсан. БШУЯ журмыг шинэчлэхдээ бидний саналыг тусгана гэж найдаж байна.-Эхний олимпиадыг хэзээ зохион байгуулах вэ, энэ хичээлийн жилд амжих уу?- Ер нь бол, 2023-2024 оны хичээлийн жилд шаардлагатай төсөв мөнгөө тавиулчихсан, олимпиадыг зохион байгуулах бэлтгэл хангагдчихсан гэж ойлгож болно.-Боловсролын Хүрээлэнгийн дэргэд монгол бичгийн сургалт, арга зүй судалгааны төв байгуулсан гэсэн. Ямар ямар ажил хийж байна вэ?-Боловсролын Судалгааны Үндэсний Хүрээлэн дээр монгол хэлний, англи хэлний гээд 2 төв байгуулагдсан. Монгол хэлний төв нь цаашдаа, нэн ялангуа үндэсний хөтөлбөрийн хэрэгжилт, монгол бичгийн хэрэглээний ажил дээр биднийг дэмжиж ажиллах байх гэж бодож байна. Дээр өгүүлсэн аппликэйшныг Монгол хэлний энэ төв дээр бүтээсэн.-Монгол хэл, бичгийн багш нарын бүсийн зөвлөгөөнийг хоёр жил тутамд, улсын зөвлөгөөнийг дөрвөн жил тутам зохион байгуулна гэж Монгол бичгийн үндэсний хөтөлбөрийн төлөвлөгөөнд тусгасан байгаа. Энэ зөвлөгөөн хэзээ болох вэ, ямар асуудлыг хэлэлцэх вэ?- Багш нарын зөвлөгөөнийг хийх бэлтгэл ажлыг хангаад явж байна. Ажлын хэсэг саяхан хуралдаад, удахгүй зохион байгуулахаар төлөвлөсөн. Эхний зөвлөгөөн ингээд болчихвол, хийж байгаа ажлаа бүх нийтэд мэдрэгдэхүйц хэмжээнд сурталчлахгүй байна, төрийн албан хаагч өдөр тутмын ажилдаа дарагдаад энэ ажил руу орж чадахгүй байна, орон нутагт байгаа удирдлага нь зангидаж чиглүүлэхгүй байна гэх мэт үндэсний хөтөлбөрийн хэрэгжүүлэх асуудал дээр гарч байгаа шүүмжлэлийг нэлээд ярьж,  шийдэх байх гэж бодож байна. 

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Монгол орон дахь хадан зургийн дүрслэлийг хөгжим, бүжгийн хэлээр амилуулж монгол бүжгийн түүхийг нэгэн цаг дор товчоолон харуулах  “Тэнгри бүжи” буюу “Тэнгэр бүжиг” тоглолт “Улаанбаатар палас”-ын концертын их танхимд 4-р сарын 21-нд болно. Энэ бол ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн бүжгийн зөвлөлийн гишүүн, бүжиг дэглээч, судлаач М.Мөнгөнцэцэгийн уран бүтээлийн хоёр дахь бие даасан тоглолт юм.

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Монгол бичгийг төрийн албанд албан ёсоор хэрэглэх бэлтгэлийг хангах нэг чухал ажил бол монгол бичгийн юникод стандарт буюу кодчиллын асуудлыг цэгцлэх ажил билээ. Өөрөөр хэлбэл, монгол бичгийн  хэрэглээ өргөжихийн хэрээр компьютерт монгол бичгээр бичих баялаг фондтой байх, тэдгээр нь өөр хоорондоо чөлөөтэй, алдаагүй хөрвөдөг байх нь нэн тэргүүний хэрэгцээ юм. Энэ шаардлага бүрэн хангагдахгүй байгаа нь гагцхүү Монгол бичгийн юникод стандарт буюу кодчиллын асуудлаас үүдэлтэй тул “2025 онд монголчууд бид бэлэн үү” буландаа энэ асуудлыг онцоллоо.  

 Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Хүн төрөлхтний анхны бичиг үсэг олон зуун тэмдэгттэй байсан гэдэг. Ийнхүү эрчээ аван хөгжсөн бичиг үсгийг сурах, бичихэд үлэмж дөхөм болгохын төлөө дэлхийн улс үндэстнүүд мөн л олон зууныг зарцуулж, өөр өөрийн хувь заяаг туулжээ. Харин Төв Азийн элгэн дээр үе улиран идээшин суусан монголчууд үндсэн долоон зурлагаар л хэлнийхээ бүх авиаг тэмдэглэх гайхалтай нэгэн бичгийг лавтай мянган жил хэрэглэж ирсэн байна. Тэр бол түүхэндээ 10-аад бичиг, түүний дотор нэлээд олон бичгийг шинээр зохион хэрэглэсэн бичгийн их соёлт монголчуудын хамгийн өнө удаан хэрэглэсэн босоо бичиг маань билээ.   

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. МОНЦАМЭ агентлаг 1992 онд "Хүмүүн бичиг" сониныг санаачлан гаргаснаараа Монголын орчин цагийн хэвлэл мэдээллийн салбарын түүхийг баяжуулж, тусгаар тогтносон Монгол Улсын иргэд үндэснийхээ бичгээр уншиж бичих эрхтэй болсныг нэн бахархалтайгаар "тунхагласан" үйл хэрэг байв.

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Монголдоо монгол бичгээр дагнан гардаг цор ганц "Хүмүүн бичиг" сонины хагас жарны түүхэн ой энэ онд тохиож буй. Тус сониныг Ардын багш, хэл бичгийн шинжлэх ухаан доктор, профессор С.Дуламын шүлгээр нэрлэсэн түүхтэй. Хэл соёл, үндэснийхээ бичгийг дээдэлдэг монгол хүн бүрийн унших, ишлэх дуртай энэхүү шүлэг 1988 онд хэрхэн "төрсөн"-ийг тэрбээр ийнхүү өгүүллээ. 

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Монголчууд олон бичиг үсэг зохион хэрэглэж ирэхдээ тэдгээрээр уран гоё бичих тогтолцоог хамтад нь хөгжүүлж иржээ. Түүний нэг-хулсан үзгийн тигийн тухай болон соёмбо үсгийн талаар эртний олон бичиг мэддэг эрдэмтэн мэргэд төрсөн Зүүн хүрээ Дашчойлин хийдийн бурханч лам М.Эрдэмбилэгтэй ярилцлаа.

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Чойжин ламын сүм музей Монгол Улсын хосгүй үнэт өвүүдийг хадгалан хамгаалж, судлан сурталчилж байна. Тус сүм музейн захирал Д.Отгонсүрэнтэй ярилцсанаа толилуулъя.

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. “Уянга” уран бичлэгийн олон улсын ес дэх удаагийн үзэсгэлэнг Монголын Урчуудын Эвлэл /МУЭ/-ийн “Бичиг соёл” галерейд нээлээ.

                                               -28/5:Сарын тэмдгийн эрүүл ахуйн өдөрт-

 Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Үндэсний монгол бичгээр дагнан гаргадаг, долоо хоног тутмын цорын ганц тогтмол хэвлэл “Хүмүүн бичиг” сонины хагас жарны түүхэн ой өнөөдөр тохиож байна.

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Evisa.mn цахим системээр өнгөрсөн сард 26 улсын 222 иргэнд цахим виз олгожээ. Энэ нь хоёрдугаар сарынхтай харьцуулахад хоёр дахин их тоон үзүүлэлт гэдгийг Гадаадын иргэн, харьяатын газраас мэдээллээ.

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. “Чингис хаан” музейн дэргэд байгуулсан “Хаан найрал”-ын анхны хөгжим “Их Монгол” нэртэйгээр өнөөдөр Төрийн ордонд эгшиглэлээ. 

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Цаашид товлолын дархлаажуулалтын хамрагдалтыг  нэмэгдүүлэх шаардлага тулгарч байгааг өчигдөр болсон "Дархлаажуулалтын хөтөлбөрийн хэрэгжилт" зөвлөлдөх уулзалтын үеэр хөнджээ. Учир нь "КОВИД-19" цар тахлын улмаас товлолын дархлаажуулалтын хамралт тодорхой хэмжээгээр буурсан үзүүлэлттэй байгаа аж.