Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. "Сэргэлэн интернэйшнл экспедишион" ТББ Монгол Улсын нутгаас илэрсэн Орхон голын сав нутаг дахь Билгэ хаан, Гол тэгиний гэрэлт хөшөөний бичгийг дахин шинээр тайлж, уншжээ. Энэ талаар “Монгол ньюс” мэдээллийн төвд өнөөдөр болсон хэвлэлийн хурлын үеэр мэдээлэв.

Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээс 70 гаруй их, бага хадны бичээс илрүүлэн, тэдгээрийг манай эриний VI-VIII зууны үеийн Түрэгийн түүхэнд хамааруулж иржээ. Тэгвэл энэхүү бичээсүүд нь 2000 жилийн өмнөх Хүн улсын бичиг бөгөөд монголчууд өөрсдөө тайлж, уншсан байна. 

Дээрх ТББ-ыг үүсгэн байгуулагч С.Сэргэлэн хэлэхдээ, Манай улсын нутаг дэвсгэрээс олдсон томоохон бичгийн дурсгалууд нь Түрэгийн үед бичсэн чулуун ном юм. Эдгээрийг тайлж уншсанаар, тэдгээр бичээсүүд нь зөвхөн Түрэг төрийн үеэс хэрэглэсэн, одоогийн бидний монгол хэлнээс өөр гэсэн ташаа үзлийг арилгалаа. Энэ хадны бичгийг 2000 гаруй жилийн өмнө Хүн улсын төрт улсаас эхлэн зохиож, 1000 гаруй  жилийн турш Түрэг, Уйгурын улс төрийн албан бичиг болгон хэрэглэсэн. XII-XIII зууны Их Монгол улсын үед уйгур бичгийг төрийн албан бичиг болгосон ч аажимдаа мартагдах болсон. Гэвч бид 2000 жилийн дараа энэхүү хүн бичгээ дахин сэргээж, уншиж байгаа нь Монгол Улсын түүх, хэл шинжлэлийн шинжлэх ухаанд шинэ нээлт болж үнэлэгдэнэ. Мөн монгол нутгаас илэрч олдсон их, бага зарим хадны бичгүүд Хүн бичиг буюу Хүннү Улсын үед бичигдсэн байх магадлалтай гэдгийг тэмдэглэн хэлмээр байна" гэв. 

Мөн “Сэргэлэн интернэйшнл экспедишион" ТББ үүсэн байгуулагдсан цагаасаа Монголын эртний түүхэнд холбогдох сурвалж бичгийг монгол хэлнээ хөрвүүлсний зэрэгцээ, төрөл бүрийн мэргэжлийн хүмүүсийг нэгтгэн хүннү, хэл бичиг заах 50 хоногийн сургалт явуулжээ. Сургалтад хуульч, улс төрч, зураач, эдийн засагч, сэтгэл зүйч, түүхч, хэл шинжлэлийн багш нар хамрагдан, энэхүү хадны бичгийг бидний өвөг дээдэс өөрсдөө зохион хэрэглэж байсан, монгол хэлний түүхэн бичгийн эх сурвалж гэдгийг хэлж байна.

Хэл шинжлэлийн ухааны доктор, профессор Г.Буянтогтох, “Энэ бичиг бол 1300 жилийн өмнөх дурсгал. Үүнийг манайхан бараг судлаагүй, европынхон судалсан. Энэхүү бичгийг Дани улсын эрдэмтэн В.Д.Томсон 1893 онд анх галиглан буулгасан юм. Гадныхан судлаад турк үндэстний бичиг гэж тараасан. Энэ бичгийг 2000 гаруй жилийн өмнө Хүннү гүрэн, хүн төр тогтож байхдаа хэрэглэж байсан. Нийт найман удаагийн сургалтад хамрагдлаа. Улс орны хөгжил, орших, эс орших нь энэ бичгийг манай ард түмэн нийтээр эзэмшихээс эхэлнэ. Эндээс бүх үгийн утга гарна.  Энэ бичиг нь “Тэнгэр дэх Түрэг овогт Билгэ хаан би ул оров” гэдэг нь ул сууриа байгуулав, хаан сууриа байгуулав, хааны ул, хааны орыг эзэллээ гэсэн үг. Бид зөвхөн бага бичгийг уншсан. Үүнээс гурав дахин том их бичиг, мөн Билгэ хааны бичиг бий. Налайхын тэндэх Тоньюкукын хөшөөний бичгийг уншсан. Ийм хадны бичиг манай монгол нутагт зөндөө бий. Өөр хаана ч байхгүй. Тиймээс гарцаагүй бидний өвөг дээдсийн бичиг. Уншихдаа дороос нь дээш уншина. Тэнгэр рүү зүглэсэн бичиг юм” хэмээв.

Тус ТББ улс үндэстнийхээ түүх соёл, тусгаар тогтнол, оршин байх гол үндэс эртний хэл, бичиг, түүх соёлоо түгээн дэлгэрүүлэх үйлсэд өөрсдийн гишүүд, дэмжигчидтэйгээ идэвхтэй хамтран ажиллана гэдгээ мөн энэ үеэр мэдээлсэн юм.