Улаанбаатар
Казахын ард түмний цээрлэх ёсон
ОРОН НУТГИЙН МЭДЭЭ | БАЯН-ӨЛГИЙ
Баян-Өлгий /МОНЦАМЭ/. Казахын ард түмний цээрлэх
ёсон бусад нүүдэлчин ард түмнүүдийнхтэй төстэй. Цээрлэл нь байгаль, газар устай
хүйн холбоотойгоос улбаалсан гэлтэй. Түүнчлэн төр түмнээ хүндлэх, хүнлэг ёсыг
дагаж хүндэтгэхтэй ч холбоотой. Тэдний заримыг нь доор танилцуулж байна.
Хүнлэг ёсыг дагахтай холбоотой цээр:
- Эцэг
эхээ үл хүндлэх, гомдоох;
- Хүнийг алах;
- Ядуу,
өнчин өрөөснийг гомдоох, адлах;
- Ахмад
настай хүмүүстэй хамт сууж байхад түнээс түрүүлж үг хэлэх, идээ будаанд гар
хүрэх;
- Охид, эмэгтэйчүүдийг доромжлох;
- Охид,
эмэгтэйчүүд, нялх хүүхэд рүү шунаж ширтэх;
- Ахмад настан, өнчин
хүүхэд, бэлэвсэн эмэгтэйчүүдийг халамжлахгүй байх;
- Хутганы
үзүүр, хоосон бууны хонгилыг хүн рүү чиглүүлэх;
- Хүнд
хуйгүй хутга бэлэглэх;
- Хүүхэдгүй
хоосон өлгийг хөдөлгөх;
- Гал
руу нулимах;
- Жирэмсэн
эмэгтэй үсээ тайруулах;
- Талх,
будааг хаях;
- Хаалганы
босго, довжоо гишгэх, хэрж зогсох;
- Шөнө дөлөөр ус барих, үс, хумс авахыг цээрлэнэ.
Төр түмнээ хүндлэхтэй холбоотой цээр:
- Төрдөө үл захирагдахыг хатуу цээрлэнэ. "Эзэн чинь эрлэгийн чөтгөр байлаа ч зарлигийг нь дага", "удирдагч хүн бол бурхны газар дээрх элч" гэдэг. Ард түмэн, улс орондоо аюул занал нүүрлэхэд эрчүүд зугтаж дүрвэхийг хориглодог.
Шашинтай холбоотой цээр:
- Аллах
эзнээ үгүйсгэх, түүнтэй хамт өөр зүйлийг тахин шүтэхийг цээрлэнэ;
- Цусалж
төхөөрөөгүй малын мах, гахайн мах идэх;
- Албан ёсоор гэрлээгүй үед, эсвэл эхнэр, нөхрөөсөө өөр хүнтэй бэлгийн харьцаанд орох, дотно харилцаа үүсгэх;
- Нохойных шиг шүдтэй ан амьтад, идшээ сарвуугаараа барьдаг шувуудын мах идэх;
- Согтууруулах ундаа уух;
Байгаль, газар устай холбоотой цээр:
- Нар,
сар луу харан морь харах;
- Гол
мөрөн, гал, ус, үнс, малын хот, булшин дээр бие засах;
- Гэмгүй
амьтныг хөнөөх;
- Шувуу,
шоргоолж, зөгийний үүрийг эвдэх, өндгийг нь бяцлах;
- Удган
модыг тайрах;
- Ургаа
мод цавчих;
- Нялх
ногоо зулгаах;
- Буга,
тэх, угалз, хун, хойлог, ангир мэтийн амьтдыг намнах;
- Хотонд
зөнгөөрөө орж ирсэн анг хороох;
Малтай холбоотой цээр:
- Морь
малыг зодох;
- Моринд
буруу харж мордох;
- Хоосон
эмээл унах;
- Сүү
саалийг газар, усанд дусаах;
- Зэл,
хөгнө, аргамж, ач модыг гишгэж алхан гарах;
- Ботго,
унага руу шунаж ширтэх;
- Нядалсан
малын цусыг бусад малын нүдэнд харуулан асгах.
