Туркууд яагаад Америкаас урвасан бэ?

ТОЙМ
adiyakhuu@montsame.mn
2019-08-02 15:52:46

“НАТО бол бидний өрсөлдөгч биш харин хамгийн гол дайсан” гэж В.Путин таван жилийн өмнө хэлж байсан. Гэтэл тус эвслийн гол гишүүн орнуудын нэг болох Турк улс бусдынхаа эсэргүүцлийг үл хайхран Оросоос зэвсэг худалдан авч байна. Гэхдээ Анкарагийн энэ шийдвэрийг Америкаас "урваж буй хэрэг" хэмээн үзэх нь буруу гэж нийтлэлч Эрик Сиегл (Erik Siegl) Чехийн Aktuálně сонинд дүгнэн бичсэнийг орчуулан толилуулъя.


Дональд Трампын энэ долоо хоногийн ажлын төлөвлөгөөнд Бүгд Найрамдах намаас сонгогдсон Сенатын гишүүдтэй хийх уулзалтыг оруулсан байгаа. Энэ нь тийм ч сайхан уулзалт болохгүй шинжтэй. Учир нь, Туркийн эсрэг авах хориг арга хэмжээг хэлэлцэх юм. Олон удаа анхааруулсаар байсан боловч “зөрүүд Анкара” Оросын зенитийн пуужингийн С-400 цогцолборыг худалдан авчээ. Үүний хариуд Туркэд 100-гаар тоологдох Ф-35 сөнөөгч онгоцыг нийлүүлэхээ цуцална гэж Америкийн Ерөнхийлөгч мэдэгдлээ. Гэхдээ Трамп үүнээс өөр шийтгэл ногдуулах хүсэлгүй байх шиг. Харин илүү хатуу хориг тавих хүсэлтэй Сенатын гишүүд олон бий. Тэдний үзэж байгаагаар, НАТО-гийн нутаг дэвсгэрт Оросын зэвсгийг байрлуулах гэж байгаа явдалд амарлингуй хандаж болохгүй ажээ.


Турк-АНУ-ын харилцаанд үл итгэсэн, урам хугарсан байдлын ул мөр аль эртнээс байсаар ирсэн билээ. Хэл амаа ололцох хүсэлгүй байна, ааш аягийг нь урьдаас тааварлахын аргагүй гэж хоёр тал бие биенийгээ байнга буруутгадаг. Өдгөө үүсээд буй зөрчил нь хоёр орны харилцаанд үүссэн хүндрэл бэрхшээлүүдийн зөвхөн нэг л илрэл юм. 


Холбоотнуудын харилцаанд үүссэн хямралын тод илрэл бол өнгөрсөн оны зун Туркийн Хуульзүйн сайд ба Дотоод хэргийн сайд нарын эсрэг АНУ урьд өмнө үзэгдээгүй хатуу хориг арга хэмжээ авч, тэдний хөрөнгийг царцаан, АНУ-д нэвтрэхийг нь хориглосон явдал юм. Энэ бол Туркийн эрх баригчид Америкийн шашны номлогч Эндрю Брансоныг баривчилсны дараа болсон хэрэг явдал. Трамп твиттер хуудсандаа “Америкчуудын дэмжлэгийг авдаг Курдын өөрийгөө хамгаалах хүчний отрядууд руу довтлох аваас Туркийг эдийн засгийн хувьд залхаан цээрлүүлнэ” гэж бичсэн нь зөрчил ямархуу хэмжээнд хүрч гүнзгийрснийг тодорхой харуулж байна. Нөгөө талаас, Ерөнхийлөгч Эрдоганы байр суурийг дурдахгүй өнгөрч болохгүй. Америкчууд улс орныг нь сулруулан доройтуулахыг аль эртнээс оролдож, улмаар өөрийнхөө захиргаанд оруулахыг хичээж байна гэж тэрбээр үздэг. Эрдоган олон нийтийн өмнө үг хэлэхдээ “Сири дэх террорист курдууд болон төрийн эргэлт хийхээр оролдсон Гүлэний талынхныг дэмжиж байна” хэмээн АНУ-ыг нэг бус удаа буруутгаж байсан билээ.   


Турк-АНУ-ын хоорондох яриа хэлэлцээ нэг л бүтэл муутай байна. Харилцан итгэлцсэн яриа хэлэлцээ бус харин улстөржсөн, айлган сүрдүүлэлтээр дүүрэн үйл явдал болж байна. Тэгэхээр Турк ба түүний гол холбоотны харилцаанд цаг зуурын хүндрэл бус харин зарчмын том өөрчлөлт гарчээ. Үүний сацуу Анкарагийн эрх баригчид Москватай улам бүр ойртсоор байгааг анзаарахгүй байхын аргагүй.


Сирийн Идлиб хотод


Саяхныг хүртэл Орос, Турк хоёр үндсэндээ эдийн засгийн салбарт л хамтран ажиллаж байлаа. Оросын хийг Туркт нийлүүлж, Туркийн барааг Орост борлуулах байдлаар энэхүү түншлэл хөгжиж байв. Харин 2016 оны 7 дугаар сарын 15-ны өдөр Туркийн арми дахь бүлэглэл цэргийн эргэлт хийх гэж оролдох тэр үед хашир хэрсүү Владимир Путиний хувьд Ерөнхийлөгч Эрдоганы сэтгэлийг татаж, гүн талархлыг хүлээхийн тулд төдийлөн их хичээл зүтгэл гаргах шаардлага байсангүй. Эрдогантай эв санааны нэгдэлтэй байгаагаа илэрхийлж, болсон явдлын талаарх түүний байр суурийг бүрэн дэмжихэд л хангалттай байв.   


Өнөөдөр Орос, Турк хоёр хөрш Сири улсад идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа учраас хоёр орны харилцаанд бүс нутаг дахь нөхцөл байдал илүү чухал байр суурь эзлэх болжээ. Москвагийн хувьд  Дамаскийн засгийн газрыг хянаж байгаа учраас Сирийн дайны талбар дахь нөхцөл байдалд шууд нөлөөлж байгаа юм. Идлиб хотыг эзлэн авах эсвэл хотын ойролцоо өргөн хэмжээний зэвсэгт мөргөлдөөн болоход л дүрвэгчдийн ээлжит их давалгаа Туркийн армийн хяналтанд байгаа Сирийн хойд нутгийг чиглэх болно. Гэтэл туркууд уг бүс нутгийг тогтвортой байлгаж, одоо улс оронд нь амьдарч буй 4 сая гаруй дүрвэгчдийн зарим хэсгийг тэнд аваачихаар төлөвлөж байгаа. Туркэд эдийн засгийн хямрал алхам алхмаар даамжирч буй учраас хүн амын зүгээс дүрвэгчдэд дайсагнасан хандлага улам гаарч байгаа билээ.  


Ийм нөхцөл байдал нь Туркийн улс төрийн бодлого дахь Оросын нөлөөг улам нэмэгдүүлж байгаа юм. Үүний нэг илрэл нь Анкара, Вашингтон хоёрын хооронд саяхан дэгдсэн зөрчил байлаа. Хэдийгээр Америкийн дэд ерөнхийлөгч Майк Пэнс Туркийн талд анхааруулга өгсөн боловч туркууд Оросын зенитийн пуужингийн С-400 цогцолборыг худалдан авна гэсэн шийдвэр дээрээ хатуу зогслоо.


Анкара энэ шийдвэрийнхээ төлөөсөнд хамгийн орчин үеийн Ф-35 сөнөөгч онгоцуудтай болох боломжийг алдав. Оросын С-400 цогцолборыг Ф-15 сөнөөгчтэй хослуулан хэрэглэсэн тохиолдолд хэт орчин үеийн сөнөөгч онгоцны технологийн нууц алдагдана гэж Вашингтон болгоомжилж байгаа юм. Туркийн компаниуд уг онгоцыг зохион бүтээх, үйлдвэрлэхэд олон жилийн өмнөөс оролцож ирсэн бол харин одоо туслан гүйцэтгэх ашигтай хэлцлүүд байгуулах боломжгүй болжээ. Түүнээс гадна, Туркийн Эскишехир хот дахь онгоцны үйлдвэр нь Ф-35-уудын засвар үйлчилгээг хийдэг гол төв байхаа болив. Зөрчлийн үр дагавар нь маш ноцтой болсон бөгөөд учир нь, Туркийн засгийн газар дээрх төсөлд 1,2 тэрбум долларын хөрөнгө оруулалт хийчихээд байгаа юм. 


Ерөнхийлөгч покер тоглож буй үед


Одоо Анкара, Москва хоёр цэрэг-аж үйлдвэрийн салбар дахь хамтын ажиллагаагаа хөгжүүлж, шинэ үеийн С-400 цогцолборыг зохион бүтээх тал дээр хамтран ажиллах боломжтой боллоо гэж Эрдоган ярьж байгаа боловч саяхан хийсэн худалдан авалтыг нь тус салбарын бодитой ашиг сонирхол мөн гэж тайлбарлахад хэцүү юм. Туркийн хувьд, батлан хамгаалахын том төслүүдэд оролцохдоо технологи ба ноу-хауны заримыг нь ч гэсэн тус улсад шилжүүлэх шаардлагыг тавьж байдаг. Ф-35 сөнөөгч онгоцны эд ангиудыг Туркэд лицензээр үйлдвэрлэдэг төдийгүй “Сикорский” нисдэг тэрэг болон Ф-16 сөнөөгч онгоцны хөдөлгүүрийг угсарч, засвар үйлчилгээ хийдэг. Тэгэхээр одоо тухайн чиглэлээр Оростой хамтран ажиллахын тулд туркууд бүхнийг тэгээс эхлэх ёстой болж байна.  Түүнээс гадна, Туркийн арми Оросынхоос тэс ондоо төрлийн зэвсэг техникийг ашигладаг учраас нэлээд бэрхшээлтэй тулгарах нь.     


Энэ бүх бэрхшээлийг ерөнхийлөгч нар гар барилцсанаар даван туулах боломжгүй. Түүнээс гадна, “дайсагнагч” НАТО-гийн гишүүн хэвээр байгаа Турк улс АНУ-аас авч байсан шиг хэмжээний технологийг оросуудаас авч чадах нь юу л бол.


Ерөнхийлөгч Эрдоган бүс нутаг дахь их гүрнүүдийн өрсөлдөөнөөс аль болох их ашиг хонжоо олохыг хүсч байгаа. Ийм стратегийг ойлгож болох боловч энэ нь маш аюултай. Стратегийн ийм бодлогыг удаан хугацаанд баримтлах нь тун амаргүй. Өөрийнхөө үнэ цэнийг хэт өндөр үнэлсэн Анкарагийн хувьд авахаасаа алдах нь илүүтэй. Сэтгүүлч Ценгиз Чандар-ын үзэж байгаагаар “Туркийн гадаад бодлого Вашингтон, Москва хоёрын дунд хэзээ ч ингэж хавчигдаж байгаагүй” ажээ.   


Гэтэл Турк улс яагаад холбоотныгоо хохироосон шийдвэр гаргав аа? Эрдоганы бодол санааг унших боломжгүй боловч тэрбээр Москватай хийсэн тохиролцоогоо Вашингтонтой хийсэн тохиролцооноос илүү чухалд үзэж байна гэж дүгнэж болохоор. Энэ утгаараа Орос улс бол Анкарагийн хувьд илүү чухал бөгөөд ааш аягийг нь урьдчилан мэдэж болохоор түнш бололтой. Сирийн тухайд гэвэл, Америкийн эрх баригчдын тус улсад явуулж буй үйл ажиллагааг урьдчилан таамаглахын аргагүй. Үзэл санааны хувьд тогтворгүй Трамп ба АНУ-д Ерөнхийлөгчийн сонгууль ойртож байгаа гэсэн хүчин зүйлсийг харгалзан үзэх аваас америкчууд тохиролцоогоо удаан хугацаанд сахин мөрдөнө гэсэн баталгаа алга хэмээн Эрдоган үзэж байгаа бололтой. Харин “тогтвортой” ерөнхийлөгчтэй Орос улс Сири дэх цэрэг, улс төрийн нөлөөнөөсөө татгалзах бодолгүй байгаа нь илт.    


Хагас найз ба хагас дайсан


Туркууд Оростой ойртон түншилж байгаа нь “Обамагийн алдаа” гэдгийг Дональд Трамп олон нийтийн өмнө хэлж байсан. Гэхдээ Трамп өөрөө Орост сайнаар хандахын сацуу НАТО-д ширүүлхэж байгаа нь туркууд Москвагаас зэвсэг худалдан авснаас ч илүүтэйгээр тус эвслийг сулруулж байна.


Америкчуудын авах гэж буй хориг арга хэмжээ нь Турк-Оросын хамтын ажиллагаа хумигдахаас илүүтэйгээр Туркийн эдийн засагт хүндээр тусах болно. Тэгэхээр Москватай хамтран ажилласныхаа төлөөсийг Анкара ямартаа ч төлөх нь. Ийм хатуу хориг арга хэмжээ нь зөвхөн Путинд л ашигтай байх ба НАТО-г улам сулруулах болно. Ер нь бол өнөө үед рационал ухаалаг сэтгэлгээ гэхээсээ илүүтэй хуурмаг бүтэшгүй бодол, айдас хүйдэс ба ойворгон санаа л гадаад бодлогод илүү хүчтэй нөлөөлж байгаа билээ.


Орчуулсан Б.Адъяахүү

Эх сурвалж: https://inosmi.ru/politic/20190801/245562332.html

 

 

Холбоотой мэдээ