Улсын Анхдугаар Их Хурал хуралдаж, анхны Үндсэн хуулиа баталсны 92 жилийн ойд зориулсан “Анхдугаар Үндсэн хууль: Түүх ба орчин үе” сэдэвт эрдэм шинжилгээний бага хурлыг УИХ-ын Тамгын газар, ЗГХЭГ, Шинжлэх ухааны академи хамтран Төрийн ордонд зохион байгууллаа.

Хурлын эхэнд УИХ-ын дарга, Шинжлэх ухааны академийн тэргүүлэгч гишүүн Миеэгомбын Энхболдын илтгээлтийг УИХ-ын даргын зөвлөх Ж.Мөнхжаргал оролцогчдод уламжлав. УИХ-ын дарга илтгээлтдээ “Тэртээ 92 жилийн өмнө Монгол оронд минь нэгэн түүхэн үйл явдал болсон билээ. 1924 оны 11 дүгээр сарын 26-ны өдөр тохиосон энэ үйл явдлыг тухайн үед гаргасан ухуулах бичигт “Монгол язгууртанд хэдэн зуун оноос нааш үзэгдсэнгүй гайхамшигт хэрэг явдал болов” хэмээн дүгнэж, их зохиолч Д.Нацагдорж “үзэгдээгүй сонин гайхамшигт явдал болж, олон ард түмний сэтгэлийг ихэд хөдөлгөсөн” хэмээн тэмдэглэн үлдээжээ. Энэ бол Улсын анхдугаар Их хурал хуралдаж, үндэсний ардчилсан хувьсгалын үр дүнд туурга тусгаар улсаа сэргээн байгуулсан монгол түмэн эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо бататган бэхжүүлэх, улс орны ирээдүй хойчийн зам мөрийг тодорхойлох анхны Үндсэн хуулиа хэлэлцэн баталж, Бүгд Найрамдах улсаа тунхагласан явдал байв.

Шинэ Үндсэн хууль нь Монгол төрийн түүхнээ анх удаа хаант засаг, хамжлагат ёсыг халж, Бүгд Найрамдах засаглалыг сонгосон, үндэсний ардчилсан өөрчлөлт, эрх зүйн чухал зарчмуудыг тунхаглаж, төрийн байгуулалтын хувьд түүхэн дэвшил болсон улс төрийн цоо шинэ тогтолцоог хуульчлан баталгаажуулсан, туурга тусгаар төр улсаа дэлхий дахинд зарласан түүхэн ач холбогдолтой баримт бичиг байв. Түүнчлэн Монголын газар шороо, хөрсөн дорхи баялаг, ой мод, ан амьтан нь ард түмний өмч хэмээн зарлаж, Азид анх удаа сонгох, сонгогдох эрхийг хуульчлан, өрнө дорно дахинаас анх түрүүн эмэгтэйчүүдэд эрэгтэйчүүдийн адил тэгш эрхийг олгосон нь Монголд төдийгүй олон улсын улс төрийн амьдрал, нийгмийг ардчилах үйлсэд цоо шинэ үзэгдэл болсон юм” хэмээн онцлон тэмдэглэжээ.

Улмаар хурлыг Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Ж.Мөнхбат нээж үг хэлсэн юм. Тэрбээр “Анхдугаар Үндсэн хуулинд “Засгийн газар бол тус улсын ерөнхийлөн захирах газар мөн” хэмээн тодорхойлж, бүтэц бүрэлдэхүүн, гүйцэтгэх үүргийг нь хуульчлан тогтоосон. Энэ хуулиар  тунхагласан төрийн тогтолцоо, хөгжлийн чиг баримжаа, түүний дотор Монгол Улсын Засгийн газрын бүтэц, зохион байгуулалт, чиг үүрэг нь дараа дараагийн Үндсэн хуулиар улам боловсронгуй болж, шинэчлэгдсээр өнөөг хүрсэн. Энэ бол Монгол төрийн бодлого уламжлал ба шинэчлэлийг хослуулан, ямагт залгамж чанараа хадгалсаар ирсний гэрч юм. Ийм учраас төр улсынхаа хөгжил дэвшлийн үндэс суурийг тавьж, туурга тусгаар Монгол Улсаа байгуулж бэхжүүлсэн ахмад үеэрээ бид ямагт бахархаж, тэднийхээ гэгээн дурсгалыг хүндэтгэж байх учиртай. Бас өнгөрсөн түүхээ эргэн харж, алдаа оноогоо дэнсэлж, сургамж, туршлага авсны үндсэн дээр гэрэлт ирээдүйгээ тодорхойлж байх ёстой. Энэ бол хойч үеийн залуучууд бидний эрхэм үүрэг” хэмээн тэмдэглэв.

Хуралд Монгол Улсын Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, Академич, профессор, ШУА-ийн Түүх, Археологийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан Ж.Болдбаатар “Монгол дахь Үндсэн хуульт ёсны уламжлал, шинэчлэл, залгамж чанарын асуудалд” сэдвээр, Монгол Улсын Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, доктор, профессор, Шинжлэх Ухааны Академийн Философийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан Б.Даш-Ёндон “Монгол Улсын Үндсэн хуулиудын үзэл баримтлалын авцалдаа” сэдвээр, Монгол Улсын Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, Шинжлэх Ухааны Академийн Түүх, Археологийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан, доктор, профессор Н.Хишигт “Улсын Анхдугаар Их Хурал Бүгд Найрамдах Улсыг тунхагласан нь” сэдвээр, Шинжлэх Ухааны Академийн Түүх, Археологийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан, доктор, профессор Д.Өлзийбаатар “Анхдугаар Үндсэн хууль боловсруулах үеийн Монголчуудын Үндсэн хуульт засаглалын тухай үзэл санаа” сэдвээр тус тус илтгэл тавьж, хэлэлцүүлэв.

Н.Гантуяа