Энэ бол сүүлийн 200 жилийн хугацаанд эзэн хаан амьд сэрүүн ахуйдаа сэнтийгээсээ буусан анхны тохиолдол бөгөөд 2600 жилийн турш оршин тогтнож буй угсаа залгамжилсан хаант улсын хувьд ховор үзэгдэл байв. Хамгийн сүүлд 1817 онд эзэн хаан Кокаку шалтгаанаа тодорхой тайлбарлалгүйгээр эрх мэдлээ хүүдээ шилжүүлэн өгч байжээ. Харин ардчилсан Япон улсын түүхэнд анх удаа эзэн хааны эрхийг шилжүүлэх шаардлага тулгарсан тул тус улсын парламент хаан ширээнээс буухыг зөвшөөрсөн гурван жилийн хугацаанд үйлчлэх хуулийг баталжээ.

Домог зүйн үүднээс үзвэл Японы анхны эзэн хаан болох Жиммү нь Аматэрасү хэмээх нарны бурхны удам бөгөөд МЭӨ 660 онд анхны хаан сэнтийд заларсан гэж үздэг. Аматэрасү эхлээд Дэлхийг өвлөн аваад, дараа нь өөрийн ач хүү Нинигиг Японы арлуудыг захируулахаар илгээсэн гэдэг. Удалгүй Ниниги гэрлэж, Аматэрасүгээс өвлөж авсан толь, зүүлт, сэлмийг өөрийн ач хүү Жиммү буюу Японы анхны хаанд өвлүүлэн үлдээжээ.

Анхны эзэн хаан Жиммү 

Түүхийн үүднээс эл домог батлагдаагүй боловч өнөөгийн Японы Эзэн хааны гэр бүл бол 2600 жилийн турш хаан сэнтийд заларч ирсэн нэг хааны удам угсааныхан юм гэдгийг нийтээрээ хүлээн зөвшөөрдөг ажээ.

Дэлхийн II дайны дараа хааны гэр бүлийнхэн дээд тэнгэрийн язгууртан, бурханлаг гарал үүслээсээ татгалзаж, бусдын адил эгэл жирийн хүмүүс гэдгээ хүлээн зөвшөөрөв. Ингээд 1947 оны Японы шинэ Үндсэн хуулиар эрх мэдэл нь эрс хязгаарлагдсан Эзэн хаан төрт ёсны ба ард түмний эв нэгдлийн бэлгэ тэмдэг болжээ.

Япончууд эзэн хааныгаа нэрээр нь дуудахыг цээрлэдэг уламжлалтай. Одоо түүнийг Тэнно Хэйка буюу Эрхэм дээд эзэн хаан буюу товчоор Хэйка гэж дууддаг байна. Түүнтэй бичгээр харилцахдаа бүр ч илүү албан ёсны хэллэгээр Кинзё Тэнно /Төр баригч их эзэн хаан/ гэдэг нэрийг нь дурддаг байна.

Хэдийгээр Эзэн хаан ёслол, бэлгэ тэмдгийн шинжтэй үүрэг гүйцэтгэдэг боловч Үндсэн хуульд заасны дагуу парламентаас сонгогдсон Ерөнхий сайдыг томилон батламжлах, Сайд нарын танхимын саналаар Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгчийг томилох, парламентын чуулганыг зарлан хуралдуулах, төлөөлөгчдийн танхимыг тараах, бүх нийтийн сонгуулийг зарлах гэх мэт чамгүй олон эрхийг эдэлдэг.

Дэлхийн II дайны дараа бүх хөрөнгийг нь хураан авсан тул өдгөө Японы эзэн хаан өөрийн гэсэн ямар ч хөдлөх болоод үл хөдлөх хөрөнгөгүй ажээ. Хааны гэр бүлийн бүх зардлыг төрөөс даадаг бөгөөд үүнд жил бүр 300 сая иен зарцуулдаг ба энэ мөнгийг хэрхэн зарцуулснаа эзэн хаан тайлагнах ёстой. Хааны гэр бүлийн гишүүд хөдөлмөр эрхлэх, орлого олохыг хуулиар хориглож, зөвхөн буяны байгууллагын үйл ажиллагаанд цалин хөлс авахгүйгээр оролцохыг зөвшөөрдөг байна. Түүнээс гадна тэд Сеймийн зөвшөөрөлгүйгээр бусдаас бэлэг авах, бусдад бэлэг өгөхийг хориглодог. Үндсэн хуульд ч үүнийг нь тусгасан байдаг ажээ.    

Хааны гэр бүлийн гишүүд аливаа үйл явдалд улс төрийн дүгнэлт өгөх, улс төрийн намд элсэх, төр засгийн байгууллагуудын удирдах албан тушаалд нэрээ дэвшүүлэх, ямарваа санал хураалтад оролцох хориотой.

Сонирхуулахад, Японы Эзэн хаан ба түүний хатан нь гадаадын паспортгүй, гэр бүлийн гишүүд нь нэгдсэн нэг овоггүй, гэр бүлийн бүртгэлийн дугааргүй гэнэ. Гадаад улсад айлчлах үед тэдэнд нэг удаагийн паспорт олгодог бөгөөд нисэх онгоцны буудлуудад бүртгэхгүйгээр, дараалал харгалзахгүйгээр шууд нэвтрүүлдэг байна.

Ер нь бол, эзэн хаан, түүний хатан хоёр гадаад орон руу явах үедээ ч заавал гадаад паспорттай байх шаардлагагүй гэдгийг 1971 оны тавдугаар сард Японы Гадаад харилцааны яамнаас гаргасан нэгэн нууц тогтоолд дурдсан байдаг. Үндсэн хуульд зааснаар Эзэн хаан бол Японы бэлгэ тэмдэг учраас жирийн иргэдийн адилаар визийн зөвшөөрөл хүсэх нь зохимжгүй гэдгийг уг баримт бичигт тэмдэглэжээ.  

Цэнгэг усыг хамгаалагч хунтайж

Эзэн хааны ордны хэрэг эрхлэх газраас тогтоосон хатуу дүрэм журмууд, олон зууны турш мөрдөж ирсэн уламжлалын дагуу Эзэн хааны эрх хязгаарлагдмал байдаг бөгөөд олон нийтийн өмнө хэлж ярих үгийг нь хатуу цензүүрддэг байна.

Хатуу дэг жаягт захирагддаг ч гэлээ Оксфордод хоёр жил суралцсан Нарухито бол чөлөөтэй сэтгэдэг, дэвшилтэт үзэл бодолтой хүн. Өөрийнх нь санааг чилээж буй усны нөөцийн ашиглалт, хамгаалалтын асуудлаарх байр суурийг удаа дараа илэрхийлж байв. Ирээдүй хойч үедээ цэнгэг усны нөөцийг үлдээхээр шаргуу тэмцдэг хүн гэдгээр нь дэлхий дахин түүнийг мэддэг.   

Нарүхито 4 настайдаа Японы язгууртнуудын хүүхдүүдийг сургадаг Гакүшюин сургуульд элсэн оржээ. Дунд сургуульд байх үеэсээ Нарүхито Японы тээврийн салбарын түүхийг, тэр дундаа далайн ба гол мөрний тээврийн үүсэл хөгжлийг машид сонирхож ирсэн байна. Түүний амьдарч байсан Акасака ордны буйран дээгүүр Камакурагийн эрин үед (1185–1333) зам харгуй дайран өнгөрдөг байжээ. Улмаар түүний сонирхлыг усан тээврийн асуудал илүүтэй татах болж, 1982 онд “Дундад зууны үеийн дотоод Япон тэнгисээр хийж байсан ачаа тээвэрлэлт” гэсэн сэдвээр дипломын ажлаа хамгаалж, Гакүшюин их сургуулийг түүхийн ухааны бакалаврын зэрэгтэй төгссөн байна.

Хожим нь  гидросфер буюу дэлхийн усан мандлын асуудлыг хөндөх болж, далайн бохирдлоос эхлээд цэвэр усны хангамжийн талаар лекц уншиж, НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын ус, эрүүл ахуйн асуудал эрхэлсэн зөвлөлийн хүндэт даргаар сонгогдож байв.

Эзэн хааны гэр бүлийнхнээс хамгийн анх удаа гадаадад суралцсан хүн бол  Нарүхито юм. Тэрбээр 1983 онд Оксфордын их сургуулийн Мертон коллежийн англи хэлний 3 сарын гүнзгийрүүлсэн дамжаанд суралцахаар Их Британийг зорьсон бөгөөд англи хэлийг сайтар сурч Япондоо эргэж ирснийхээ дараа Гакүшюин их сургуульдаа үргэлжлүүлэн суралцаж, 1988 онд түүхийн ухааны магистрын зэрэг хүртжээ.

Тэрбээр 1992 онд Оксфордод сурч байсан үеэ дурсан, “Темза мөрөн бид хоёр” гэдэг номоо бичиж хэвлүүлсэн байна. Мөн Темза мөрнөөр хийж байсан усан тээврийн түүхийг сонирхож, 18 дугаар зууны үед уг голоор хийж байсан усан тээврийн талаар судалгааны ажил хийжээ. Тэрбээр номдоо, “Оксфордод сурч байсан үе бол миний амьдралын хамгийн аз жаргалтай үе” хэмээн дурссан байдаг. Үүнээс шалтгаалан уг дурсамж номыг Японд маш цөөн тоогоор хэвлэж, нийтэд худалдаалаагүй бөгөөд Англиас ирснээс нь хойш 20 жилийн дараа буюу 2006 онд англи хэлнээ хөрвүүлсэн байна.

Тэрбээр Оксфордын их сургуулийн жүдо, каратэгийн клубүүдийн тэргүүн байснаас гадна теннис тоглож, ууланд авирч, Англи, Шотланд дахь гурван оргилд гарч байжээ. Тэр ч байтугай ирээдүйн эзэн хаан Британийн 21 шар айрагны газарт очиж байснаа дурсан бичсэн нь бий. Жийнсэн өмд өмсөж, хувцсаа өөрөө угааж индүүддэг Нарүхито өөрийг нь зүгээр л Хиро гэж дуудаж байхыг найз нөхдөөсөө гуйдаг байсан гэнэ. Энэ тухай түүний их сургуулийн анд Кит Жорж дурсан ярьсан бөгөөд хоёр найз паб хэсэж, Нарүхито эрдүү хийл, Жорж гитар тоглон дуулдаг байжээ.

Англид сурч байхдаа тэрбээр Европын орнуудын угсаа залгамжилсан хаад, хатан хаад, ханхүү, гүнж нартай олонтоо уулзаж байв. Хатан хаан II Элизабета сэндвичээ өөрөө бэлтгэдэг нь залуу хунтайжийг гайхшралыг төрүүлж байсан бол Лихтенштейний ван II Ханс Адамтай хамт цанаар гулгаж, Норвегийн угсаа залгамжилсан хунтайж Харальдтай хамт далбаат завиар зугаалж, Диана гүнжтэй хууч хөөрч байв.  

Үүнээс үүдэн Нарүхито ба түүний гэргий, дипломатч Масако хоёрыг барууны хэв маягаар амьдардаг гэж шүүмжлэх хүмүүс ч бий. Үнэн хэрэгтээ бол тэд ёс заншлаа хамгийн чанд даган мөрдөж, залуу хойч үедээ өвлүүлэн үлдээхийг эрмэлздэг хүмүүс юм. Хэдийгээр тэд улс төрийн эрх мэдэлгүй ч гэсэн улсынхаа олон мянган жилийн түүх, соёлын өвийг тээгчид билээ. МЭӨ 600 оноос эхлэн хөтөлж ирсэн тэдний ургийн бичээс нь жинхэнэ цэвэр япон удмыг хадгалж буй хэлбэр бөгөөд эзэн хааны гэр бүлийн амьдралын хэв маяг нь япончуудын сэтгэлгээ, хүмүүжил, ёс суртахууны хэм хэмжээг илэрхийлдэг.

Масакогийн туулсан замнал

Хунтайж Нарүхито 1986 онд Эзэн хааны ордонд Испанийн гүнж Еленад зориулан хүлээн авалт хийх үеэр ирээдүйн  хатан Масако Овадатай танилцаж, түүнд сэтгэл алдарчээ.

Тэр үед Масако Гадаад харилцааны яамны сонгон шалгаруулалтад бэлтгэн Токиогийн их сургуульд суралцаж байв. Уг шалгаруулалтад 800 хүн /гурван эмэгтэй/ оролцсоноос 20-ийг нь шалгаруулан тус яаманд ажилд авсны дотор Масако багтжээ. НҮБ-д Японы Байнгын төлөөлөгчөөр ажиллаж байсан туршлагатай дипломатч Хишаши Овадагийн охин тэрбээр ирээдүйн эзэн хааны хоёр удаагийн гэрлэх саналд татгалзсан хариу өгч байв. Учир нь, эзэн хааны гэргий болох аваас дипломатчийн ажлаа орхихоос аргагүйд хүрэхээс гадна амьдралын нууцлаг хэв маягтай хааны гэр бүлд багтсанаар эрх чөлөө нь хумигдана гэдгээс зүрхшээж байв.

Гэвч Нарүхито шантарсангүй, бүсгүйн зүрх сэтгэлийг өөртөө татахын тулд түүнийг удтал халамжилж, 6 жилийн турш тэвчээртэй хүлээсний эцэст хамтдаа амьдрахыг ятган зөвшөөрүүлж чаджээ. Тэдний хурим 1993 онд болж 800 гаруй зочин уригдан оролцсон ба 2001 онд тэдний гэр бүлд гүнж Айко мэндлэв.  Бие даасан, эрх чөлөөнд дуртай, эрч хүчтэй Масако эзэн хааны гэр бүлд ирснээр хааны ордныхны багагүй дарамт шахалттай тулгарсан нь мэдээж.

Хунтайж анх гэрлэх санал тавих үедээ “Хааны ордны амьдрал амаргүй, сандарч балмагдах явдал цөөнгүй тохиолдоно. Гэсэн ч би чамайг бүх насаараа хайрлаж, хамгаалахын тулд чадах бүхнээ хийх болно” гэж амлаж байжээ.

Масако хунтайж Нарүхитотой гэр бүл болсноор Японы эртний уламжлалыг даган, нөхрөө халамжилж, үр хүүхдүүдээ өсгөх ажилд зүтгэх болов. Түүний амьдралын хэв маяг эрс өөрчлөгдөн, Эзэн хааны ордны хатуу дэг жаяг, Японы эртний уламжлалыг ягштал мөрддөг эзэгтэй болжээ. Гэвч Масако ордны амьдралд дасаж чадалгүй  хэцүү цаг үеийг туулсан бөгөөд хүүхэд, жирэмслэлттэй холбоотой асуудлууд түүний сэтгэл санаа, эрүүл мэндэд хүндээр нөлөөлжээ. Тэрбээр 1999 онд хөл хүнд болсон ч харамсалтай нь дутуу төрж, 2001 онд угсаа залгамжлах хүү биш охин төрүүлснээр хааны ордныхон болон хэвлэлийнхнээс ирэх дарамт шахалт улам нэмэгдсэнээр сэтгэл санааны гүн хямралд оржээ.

Энэ хэцүү цаг үед Нарүхито амлалтаа биелүүлж, 20 жилийн өмнөх шигээ Масакод хайртай хэвээрээ байж, түүнийгээ өмгөөлж хамгаалсаар ирсэн бол Масако Японы Цог жавхлант эзэн хааны хатан байж чадна гэдгээ батлан харуулахыг хичээж байлаа.

Одоогоор хааны гэр бүл 18 гишүүнтэйгээс 13 нь хаан ширээг шууд залгамжлах эрхтэй. Тэдний дотор Акихито хааны дунд хүү буюу Нарүхито хааны төрсөн дүү болох хунтайж Акишино, түүний цорын ганц хүү болох 12 настай Хишахито нар байгаа юм.

Үүний сацуу эцгээс хаан ширээг өвлөн авах уламжлалын дагуу өдгөө 21 настай Айко гүнж ирээдүйд хатан хаан болох магадлал ч бас бий. Японы түүхэнд 8 хатан хаан байсан бөгөөд 1889 онд баталсан хуулиар эмэгтэйчүүд хаан ширээг залгамжлах эрхгүй болсон ба гэрлэмэгцээ эр нөхрөөрөө овоглодог байна. Тухайлбал, Нарүхитогийн дүү охин Саяко хуримаа хийснийхээ дараа Курода гэдэг овогтой болж, хааны ордноос гарч Токиогийн төв дэх нөхрийнхөө гэрт амьдрах болжээ. Гэтэл хааны гэр бүлийн эрэгтэй гишүүн жирийн эмэгтэйтэй гэрлэсэн ч цол хэргэмээ хэвээр хадгалж байдаг ажээ.

Жич: Эзэн хаан Нарүхито 2007 онд Монгол-Японы хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 35 жилийн ойг тэмдэглэх ёслолд оролцохоор угсаа залгамжлах ханхүүгийн хувиар гэргий Масакогийн хамт манай улсад айлчилж байв.

Энэ удаад Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн урилгаар Япон Улсын 126 дахь Цог Жавхлант Эзэн хаан Нарүхито, Эрхэм дээд Хатан Масако нар Монгол Улсад төрийн айлчлал хийх бөгөөд энэ жилийн баяр наадмын хамгийн хүндтэй зочид байх болно. 

Энэ бол Япон Улсын Цог Жавхлант Эзэн хаан Нарүхито, Эрхэм дээд хатан Масако нарын Монгол Улсад хийх анхны төрийн айлчлал бөгөөд ардчиллын нийтлэг үнэт зүйлс бүхий хоёр улсын “Энх тайван, хөгжил цэцэглэлтийн төлөөх Тусгай стратегийн түншлэл”-ийг гүнзгийрүүлж, “хүн төвтэй” харилцаа, хамтын ажиллагааг бэхжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулах түүхэн ач холбогдолтой.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2019 онд Ерөнхий сайдаар ажиллаж байхдаа Япон Улсын Цог Жавхлант Эзэн хаан Нарүхитог Эзэн хааны сэнтийд заларсныг тунхаглах төрийн ёслолд оролцсон билээ.

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх гэргий Л.Болорцэцэгийн хамт Монгол Улс, Япон Улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 50 жилийн ойг тэмдэглэх хүрээнд 2022 онд тус улсад төрийн айлчлал хийж, Цог Жавхлант Эзэн хаан Нарүхито, Эрхэм дээд хатан Масако нарт бараалхжээ. Энэ үеэр тэд “Эн-Эйч-Кэй” их танхимд Морин хуурын чуулгын хүндэтгэлийн тоглолтыг хамтдаа үзэж сонирхсон юм.

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн энэхүү түүхэн айлчлалын явцад Монгол Улс, Япон Улсын харилцааг “Энх тайван, хөгжил цэцэглэлтийн төлөөх Тусгай стратегийн түншлэлийн түвшин”-д хүргэн шат ахиулах, улс төр, аюулгүй байдал, эдийн засаг, худалдаа, хөрөнгө оруулалтын хамтын ажиллагаа, “Хүн төвтэй” хөгжил, иргэд хоорондын харилцан солилцоо, Дэлхий нийтийг хамарсан нийтлэг асуудлаарх хамтын ажиллагаа гэсэн дөрвөн үндсэн чиглэлээр идэвхтэй хамтран ажиллахаар талууд тохиролцсон юм.

Энэхүү айлчлалаар харилцаа, хамтын ажиллагааны ирэх 50 жилийн үндэс суурийг тодорхойлж, төрт ёсны эртний түүхтэй хоёр улсын найрсаг харилцааны тулгын чулуу болсон ард түмэн хоорондын найрамдал, нөхөрлөлийг бататган бэхжүүлэхэд томоохон хувь нэмэр оруулсан билээ.