УЛААНБААТАР, 2025 оны арваннэгдүгээр сарын 29 /МОНЦАМЭ/. Өнгөрсөн долоо хоног нь Ази тивийн хувьд тааруу бөгөөд эмгэнэлт мэдээгээр дүүрэн өдрүүд байлаа. Зүүн Өмнөд Азид байгалийн гамшигт нүүрлэж, Хонконгт орон сууцны өндөр барилгууд галд өртсөний улмаас олон зуун хүн амиа алдав. Тайваний асуудлаас үүдэн Хятад-Японы харилцаа улам хурцдав. Харин АНУ-ын Ерөнхийлөгч Д.Трампын санал болгосон 28 зүйл заалт бүхий “энхийн төлөвлөгөө” нь Орос-Украины дайн ойрын үед зогсох болов уу гэсэн итгэл найдварыг бага боловч төрүүллээ.

Орос-Украины хэлэлцээнд томоохон ахиц дэвшил гарсан гэдгийг АНУ-ын Ерөнхийлөгч Д.Трамп мэдэгдээд, дайныг зогсоох зорилго бүхий 28 зүйл заалт бүхий “энхийн төлөвлөгөө” боловсруулснаа зарлалаа. Уг төлөвлөгөөг АНУ, Украин, Европын Холбооны албаны хүмүүс Женев хотноо хэлэлцсэн байна. Төлөвлөгөөнд Украины тал газар нутгийн асуудлаар Орост буулт хийх, мөн зэвсэгт хүчнээ хорогдуулах зэрэг “эмзэг” асуудлуудыг тусгасныг Украины Ерөнхийлөгч В.Зеленский хэлэлцэхэд бэлэн гэдгээ мэдэгджээ.

Бразилын Белем хотноо болсон COP30 буюу НҮБ-ын Уур амьсгалын өөрчлөлтийн тухай Суурь конвенцийн (UNFCCC) оролцогч талуудын 30 дугаар бага хурал олборлох түлшнээс татгалзах талаар ямар ч шинэ амлалт уриалга гаргалгүйгээр өндөрлөсөн нь олны урмыг хугаллаа. Европын Холбоо ба Их Британи зэрэг 80 гаруй улсын төлөөлөгчид уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг ойрын үед шийдэмгий алхам хийхийг шаардсаар байсан боловч газрын тос олборлогч томоохон орнууд уг асуудлаар эрс хатуу тогтоол гаргахыг эсэргүүцжээ. Ирэх онд болох COP31 бага хурлыг Турк улс зохион байгуулна.  

Саяхан Японы Ерөнхий сайдаар томилогдсон Такаичи Санаэгийн хэлсэн үгнээс үүдэн Хятад-Японы харилцаа нэлээд хурцадлаа. Т.Санаэ мэдэгдэхдээ “Хятадын тал Тайваньд халдан довтолсон тохиолдолд Япон улс Тайваньд цэргийн тусламж үзүүлнэ” гэж агуулгатай үг хэлсэн байна. Үүнтэй холбогдуулан Хятадын тал НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга А.Гутерешт илгээсэн захидалдаа “Японы тал олон улсын хуулийг ноцтойгоор зөрчсөн” гэжээ. Үүнтэй зэрэгцээд Тайваний Ерөнхийлөгч Лай Чин Тэ мэдэгдэхдээ “Хятадын аюул занал нэмэгдсээр буй энэ үед бид батлан хамгаалахын зардлаа 40 тэрбум доллароор нэмэгдүүлнэ” гэсэн байна.

Зүүн Өмнөд Азийн хэд хэдэн улсад олон хоногийн турш үргэлжлэн орсон борооны улмаас үер бууж, хөрсний нуралт үүсэж их хэмжээний хохирол учирлаа. Байгалийн гамшигт өртөн Индонез, Малайз, Тайланд, Вьетнамд 300 гаруй хүн амиа алджээ. Ялангуяа Тайландын Хат Яй хотод сүүлийн 300 жилд үзэгдээгүй их хэмжээний хур тунадас буусны улмаас усны түвшин 1,5-3 м-т хүрсэн тул хотын оршин суугчдыг бүгдийг нь нүүлгэн шилжүүлж байна. Вьетнамд үер, хөрсний нуралтад өртөж 90 хүн амиа алдаж, 12 хүн сураггүй алга болжээ. 186 мянга гаруй барилга байшин эвдрэн сүйдэж, 3 сая гаруй толгой мал үрэгдэж, нийт хохирлын хэмжээ 300 сая доллароос давсан байна. Индонезийн Суматра аралд 111 хүн амиа алдаж, 100 орчим хүн сураггүй алга болжээ.  

Хонконгийн Тай По дүүрэг дэх орон сууцны өндөр барилгуудад гал гарсны улмаас 128 хүн амиа алдаж, 200 орчим хүн сураггүй болсон байна. Гал сөнөөгчид 43 цагийн турш ажилласны эцэст түймрийг унтраажээ. Түймэрт өртөн амиа алдсан хүмүүсийн дурсгалын хүндэтгэн 3 хоногийн гашуудал зарлаж, төрийн бүх байгууллагын байран дахь төрийн ба Хонконгийн далбаануудыг даваа гараг хүртэл бөхийлгөжээ.  Амиа алдсан иргэн бүрийн ар гэрт 200 мянган хонконг долларын /25,7 мянган ам. доллар/, түлэгдэж гэмтсэн хүн бүрт 50 мянган хонконг долларын /6,4 мянган ам.доллар/ мөнгөн тусламж олгохоо хотын захиргаа шийдвэрлэсэн байна.

Nvidia компанийн хувьцааны ханш үргэлжлэн унасаар байна. 24-ний өдөр Nvidia-гийн томоохон түншүүдийн нэг болох Мета компани Гүүгл компаниас чип худалдан авахаар төлөвлөж байгаа мэдээлэл цацагдсаны маргааш өдөр нь Nvidia 100 тэрбум долларын алдагдал хүлээж, зах зээлийн үнэлгээ нь 3 хувиар буурчээ. Энэ нь оргил үеийн ханшаас даруй 13 хувиар буурсан үзүүлэлт юм. Мөн өдөр Nvidia-гийн гол өрсөлдөгч AMD компанийн хувьцааны ханш 4 хувиар унасан бол Гүүглийн толгой компани бол Alphabet-ын ханш өссөн байна.

Хамгийн анхных бөгөөд хамгийн өндөр үнэтэй криптовалют болох биткоины ханш 10 дугаар сараас хойш 27 хувиар унаснаар уг криптовалютыг хадгалж буй хүмүүс их хэмжээний хохирол амслаа. Тэд “үхлийн гогцоонд” орохоос болгоомжлон биткоины хуримтлалаа хэдийн худалдаад эхэлжээ. Хиймэл оюун ухааны салбарыг тойрсон “халуурал”, технологийн хэд хэдэн аварга компаниас зах зээл хүчтэй хамаарах болсон зэргээс шалтгаалан хөрөнгө оруулагчид биткоин зэрэг дамын худалдааны активуудад оруулж буй мөнгөө багасгаж байгаа нь криптовалютын ханш унахад нөлөөлжээ.  

Хятадад олон арван жилийн турш хөрөнгө оруулж ирсэн “Фольксваген” компани одоо цахилгаан автомашины үйлдвэрүүдээ тус улс даяар байгуулахаар төлөвлөж байна. Зарим загварын цахилгаан автомашины үйлдвэрлэлийн өртөг нь Германтай харьцуулахад Хятадад 50 хувиар доогуур байгаа ажээ. Иймээс Европын хамгийн том автомашин үйлдвэрлэгч компани ойрын таван жилийн хугацаанд 30 орчим төрлийн цахилгаан автомашинаа Хятадад үйлдвэрлэхээр төлөвлөж байна. Үүний сацуу Герман дахь ажиллах хүчнийхээ тоог 35 мянгаар цомхотгох ажээ. 

Ирэх долоо хоногт болох үйл явдлууд:

• Жил бүрийн 12 дугаар сарын 1-ний өдрийг дэлхий дахинаа ХДХВ, ДОХ өвчинтэй тэмцэх өдөр болгон зарлажээ
• 12 дугаар сарын 1-5 – НҮБ-ын Цөлжилттэй тэмцэх Конвенцийн / CRIC 23/ хэрэгжилтийг хянах хорооны 23 дугаар хуралдаан Панам улсын нийслэл Панам хотод явагдана
• 12 дугаар сарын 2 - Логистик ба Бизнесийн удирдлагын асуудлаарх олон улсын хурал /ICLBM/ Сингапурт эхэлнэ
• НҮБ-аас 1981 онд жил бүрийн 12 дугаар сарын 3-ны өдрийг Олон улсын “Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийг хамгаалах өдөр” болгон тэмдэглэж байхаар шийдвэрлэжээ
• 2001 онд НҮБ-аас санаачлан жил бүрийн 12 дугаар сарын 5-ны өдрийг Олон улсын сайн дурынхны өдөр болгон тэмдэглэж байна.
• Мөн өдөр хөл бөмбөгийн ДАШТ-ий хэсгийн шатны сугалаа Вашингтон хотод болно
• Одоогоос 84 жилийн өмнө Москвагийн районд Зөвлөлтийн цэргийн сөрөг давшилт эхлэв
• 1996 оны сүүлчээр НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейгаас жил бүрийн 12 дугаар сарын 7-ны өдрийг Олон улсын иргэний агаарын тээврийн өдөр /International Civil Aviation Day/болгон тэмдэглэж байхаар шийдвэрлэжээ.
• Олон улсын Дартсын холбооноос зохион байгуулж буй Дартсын дэлхийн аварга шалгаруулах IV тэмцээн 11 дүгээр сарын 28-наас 12 дугаар сарын 7 хүртэл Английн Суррей гүнлэгийн Фримлей Грин дахь Лейксайд Кантри клубт үргэлжлэн явагдана 
• 12 дугаар сарын 7- Перл Харборыг дурсах өдөр 

• Америкийн төлөөлөгчид Украины асуудлаар хэлэлцээ хийхээр ирэх долоо хоногт Орост ирнэ гэдгийг ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Владимир Путин баталжээ.