Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд

МОНГОЛЫН МЭДЭЭ | СПОРТ
dusem11@yahoo.com
2018-09-30 13:20:27

Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Одоогоос хагас зуун жил буюу 50 жилийн тэртээ 1968 оны 10 дугаар сарын 20-ны өдөр Хойд Америкийн Мексик улсын Мехико хотноо зуны XIX олимпийн наадмын чөлөөт бөхийн дэвжээн дээр анх удаагаа Монгол Улсын Төрийн далбаа дөрвөнтөө мандсан түүхтэй.


Олимпийн наадам бол Олон улсын олимпийн хорооны олон шалгуур үзүүлэлтээр шигшигдэн сонгогдсон улс орон 8 жилийн өмнөөс бэлтгэлээ хангаж байж, 4 жил тутамд ганц удаа зохион байгуулдаг хүн төрөлхтөний эв нэгдлийг илэрхийлсэн спорт, биеийн тамирын хамгийн том баяр наадам юм. НҮБ-д гишүүнээр элсээд Бүрэн Эрхээ тунхаглаад удаагүй байсан Монгол Улсын баг тамирчид 1964 оны Токиогийн зуны олимпийн наадамд анх удаа оролцсон бөгөөд 1968 оны Мехикогийн олимпийн наадамд хоёр дахь удаагаа оролцсон.


"Мехико-1968" олимпийн наадмын 10 дугаар сарын 20-ны өдөр чөлөөт бөхийн төрөлд барилдсан Монгол Улсын тамирчин Ч.Дамдиншарав, Д.Сэрээтэр, Т.Артаг нар олимпийн хүрэл медалийн эзэд болсон бол Ж.Мөнхбат олимпийн наадмын анхны мөнгөн медальтан Монгол Улсын иргэн болж байсан билээ.


3. 1968 он. Мехико. Т.Артаг


                                 Монгол Улсаас төрсөн олимпийн гурав дахь медальтан


Өнгөрсөн 50 жилийн хугацаанд Монгол Улсаас олимпийн аваргын алтан медальтан хоёр, олимпийн мөнгөн медальтан 10, олимпийн хүрэл медальтан 14 нийт 25 хүн /олимпийн алт, мөнгөн хос медальт Н.Түвшинбаяр/ олимпийн медаль хүртээд байгаа юм. Монгол Улсынхаа нэрийг олимпийн тэнгэрт мандуулсан олимпийн баатруудтай хийсэн ярилцлага, нийтлэлийг энэхүү түүхт ойг угтаж он дарааллаар нь цувралаар хүргэж байгаа бөгөөд Монголоос төрсөн олимпийн гурав дахь медальтан Төмөрийн Артаг агсан юм.


Амжилт:


1965-1976 онд улсын шигшээ багийн тамирчин


1967 онд Польш улсад болсон “Олимпийн долоо хоног” ОУТ-ий алт


1968 оны олимпийн хүрэл 1969 оны ДАШТ-ий шагналт 4 дүгээр байр


1970, 1971, 1973, 1974 оны ДАШТ-ий шагналт 5 дугаар байр


1975 оны Дэлхийн цомын АШТ-ий хүрэл медальт


1967 оны Ази тивийн аварга


Чөлөөт бөхийн Монгол Улсын 5 удаагийн аварга


1972 оны Улсын наадмаар  тав давж начин цол хүртсэн


1973 онд дахин 5 давж начин цолоо баталсан


“Мехико-68” XIX зуны олимпийн наадмын чөлөөт бөхийн 78-кг-д хүрэл медаль хүртэж Монгол Улсын тамирчдаас олимпийн гурав дахь медальтан болж түүхэнд бичигдсэн Монгол Улсын гавьяат тамирчин Төмөрийн Артаг нь 1943 онд Увс аймгийн Тэс суманд төрсөн. Одоогийн 50 жилийн өмнө Мексик улсын нийслэл Мехико хотноо болсон олимпийн хүрэл медальт, Монгол Улсын начин цолтон гэдгээр нь өнөө үеийнхэнд мөнхөрсөн тамирчин юм.


Тэрбээр анх чөлөөт бөхөөр Д.Сэрээтэр /Ардын багш/-ийн жинд барилддаг байсан бөгөөд тэд улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд өгөө аваатай ширүүхэн хүч үзэж, Д.Сэрэтэрийг аварга болоход Т.Артаг мөнгөтэй, Артагийг аварга болоход Сэрээтэр нь мөнгөн медаль хүртдэг тийм л эн тэнцүү өрсөлдөгчид байсан гэдэг. Харин шинээр 78 кг гэж жин гарснаар Артаг уг жинд өгсөж барилдах болжээ.


Монголын чөлөөт бөхийн түүхэнд нэрээ мөнхөлсөн Т.Артаг агсан олимпийн медальтан болсноосоо хойш 22 жилийн дараа гавьяа зүтгэлээ үнэлүүлж байсныг олон ахмадууд болон шавь нар нь харуусан ярьдаг. Тэрбээр 1964 онд ардын цэргийн албанд татагдан Халх голын 25 жилийн ойн үндэсний бөхийн барилдаанаар түрүүлж, “Алдар” нийгэмлэгийн тамирчин болж байжээ. Тус нийгэмлэгт чөлөөт бөхийн спортоор эхлэн хичээллэж 1966 онд чөлөөт бөхийн 70 кг-д Монгол Улсын аварга болсон байна.


Тэрбээр 1967 онд Польш улсад болсон “Олимпийн долоо хоног” тэмцээнд түрүүлж, ирээдүйд чөлөөтийн шилдэг бөх болох гараагаа эхэлжээ. Т.Артаг 25 настай Мехикогийн олимпийн наадамд хүч үзсэн бол 29 найтайдаа 1972 оны Мюнхены олимпийн наадамд барилдаж 10 дугаар байрт шалгарч байсан аж. Мөн 1969-1973 онд таван удаа ДАШТ-д хүч үзэж 4-5 дугаар байрт шалгарсан дэлхийд данстай шилдэг бөх байсныг нөхөд нь эргэн дурсдаг.




Ж.Мөнхбат аварга 1967 онд Дели хотноо болсон ДАШТ-ээс хүрэл медаль хүртсэн, Д.Сэрээтэрийн хувьд 1965 онд Английн Манчестр хотноо болсон ДАШТ-ээс шагналт 5 дугаар байрт шалгарсан, бас Дан Колов, Тбилисийн тэмцээнд түрүүлчихсэн. Ах дүү армийн АШТ-д дөрвөн ч удаа аваргалсан байв. Тэд 1968 оны олимпийн наадамд явахаас өмнө гаргасан энэ амжилтаа үнэлүүлж гавьяат мастер цол хүртчихсэн Мехиког зорьсон байдаг.


Харин Монголын 4 бөх “Мехико-1968” олимпийн наадмаас анх удаа мөнгө, хүрэл медальтай ирэхэд нь тэдний гавьяа зүтгэлийг зохих ёсоор үнэлж, урамшуулж чадаагүйг манай ахмад бөхчүүд, бөхөө дэмжигчид эргэн дурсдаг, харамсдаг. Энэ нь нэг талаасаа олимпийн наадмын үнэ цэнэ, нэр хүндийн талаар монголчууд төдийлөн сайн мэдэхгүй байсантай ч холбоотой юм. Тухайн үед авах ёстой гавьяа цолыг нь хэдэн жилийн дараа Ч.Дамдиншаравт гавьяат мастер цолыг өгсөн бол Т.Артагт 23 жилийн дараа буюу 1991 онд Монгол гавьяат тамирчин цолыг олгосон байдаг.


Төмөрийн Артаг чөлөөт бөхөөр хичээллэхийн зэрэгцээ үндэсний бөхөөр барилдаж 1965,1969, 1971 оны үулсын их баяр наадамд тус тус дөрөв давж, харин 1972 оны Үндэсний их баяр наадамд Дархан аварга Ш.Батсуурь аваргаар тав давж Монгол Улсын начин цол хүртсэн. Дараа жил нь буюу 1943 онд дахин тав давж начин цолоо баталж “Өсөх идэр начин” цолны эзэн болж байжээ. Мөн 1975, 1978 оны улсын наадамд тус тус дөрөв давсан байдаг.


Мехикогийн олимпийн хүрэл медальт, Ази тивийн аварга, гавьяат тамирчин, улсын начин Төмөрийн Артаг 1993 онд ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлэн бурханы оронд заларсан юм. Алтан үеийн бөхчүүд түүнийг хүнлэг сайхан сэтгэлтэй, тун нөхөрсөг, төлөв даруу, шилдэг бөх, тамирчин, дасгалжуулагч багш байсныг нь онцлон дурсдаг билээ.


Ардын багш, олимпийн хүрэл медальт Ч.Дамдиншарав: “Артаг бид хоёр гэр бүлээрээ найз нөхөд явж хамтран зүтгэж байлаа. Тэр маш их ажилч хичээнгүй, тусч нөхөр минь байсан. Бөхийг танихдаа гаргууд, тэр олон сайн бөх төрүүлсэн. Түүний гавьяа зүтгэл чөлөөт бөхийн түүхэнд хэзээ ч мартагдахгүй” хэмээн дурсан ярьж байв.


Олимпийн наадмаас хүрэл медаль хүртсэн гурав дахь монгол тамирчин Т.Артаг агсаны гэргий Д.Баярлах эгчтэй уулзаж сэтгэгдлийг нь авсан юм.




-Монголын тамирчид олимпийн наадмаас анх удаагаа медаль хүртээд хагас зуун жил өнгөрчээ. Таны хань энэ түүхэн гавьяатай хүмүүсийн нэг. Та сэтгэгдлээ хэлнэ үү?


-Миний хань төлөв даруухан, ухаалаг, юманд их хүлээцтэй хүн байлаа. Чөлөөт бөхийн спортдоо маш их идэвх, зүтгэлтэй шилдэг тамирчин , бас сайн дасгалжуулагч байж эрхэлсэн ажилдаа өндөр амжилт гаргаж чадсан, хамт олныхоо бахархалт хүн нь байсан даа. Ер нь чөлөөт бөхийн баг хамт олон их сайхан нөхөрсөг улсууд байдаг юм. Тамирчин хүний хоёр дахь гэр бол баг хамт олон нь байдгийг тамирчин хүний ханийн хувьд сайн мэднэ. Бид чинь тамирчин хүний ар талыг нь дааж үр хүүхдээ өсгөөд л явдаг байлаа, одоо ч тийм байдаг болов уу. Ч.Дамдиншарав түүний хань Должин бид нар гэр бүлийн найз байж амжилт ялалтаа хамтдаа хуваалцдаг байлаа.


-Мехикогийн олимпийн хүрэл медальт Т.Артаг агсаны хөшөөг төрсөн нутагт нь босгож, мөнхжүүлэхээр болсон талаар сонирхуулна уу?


-Энэ жил Монгол хүн, Монгол Улсын тамирчид олимпийн наадмаас анх удаагаа медаль хүртсэний түүхт 50 жилийн ой тохиож байна. Миний ханийн Монголынхоо их спортод олимпийн анхны медальтан гэдэг алдар хүндийг нь үнэлж, өнөөдөр монголын ард түмэн эргэн дурсаж байгаад талархал илэрхийлье. Түүний олимпийн анхны медальтнуудын нэг болсон түүхэн амжилтыг мөнхжүүлж, төрсөн нутагт нь ханийн маань хөшөөг нь босгох гэж байгаад баяртай байна. Энэ ажлыг санаачилсан Монголын олимпийн медалтнуудын холбоо, Увс аймгийн Тэс сумын захиргаа, хамт олон, спортыг дээдлэгч хүмүүс, нутгийн зон олонд чин сэтгэлээсээ талархаж байна.


-Таны хүү, жүдо бөхийн сайн тамирчин байсан, энэ тухай дурсвал?


-Манайх дөрвөн хүүхэдтэй, хоёр том нь охин, бага хоёр нь хүү. Манай том хүү А.Буянжаргал маань жүдо бөхөөр хичээллэж чамгүй амжилт гаргаж олон улсын хэмжээний мастер цол хүртсэн өөрийн жиндээ шилдэг өрсөлдөгч тамирчин байлаа. Тэр хүү маань бөөрний хурц дутагдлаар цаг бусаар харамсалтай насан өөд болсон юм. Би өөрөө тамирчин хүний хань байсны хувьд өнөө үеийн спортод амжилт гаргаж байгаа хүүхэд багачуудыг хараад ихэд дэмжин баясдаг, бас амжилт гаргасан багийн хамт олон, өсвөрийн тамирчдад лайк дарах их дуртай шүү. Манай монголчууд олимп, дэлхийн дэвжээнээс олон олон медаль хүртэж байна. Цаашдаа ч хойч үеийн хүүхдүүд маань эх орныхоо нэрийг өндөрт өргөсөн амжилт гаргаж, олон алдартнууд төрнө гэдэгт ямагт итгэлтэй байдаг даа.


Төмөрийн Артаг гэж ямар бөх байсан талаар 1968 оны Мехикогийн олимпийн хүрэл медальт, Ардын багш Д.Сэрээтэрийн дурсамжийг сонирхуулбал: "Артаг бол миний жингийн бөх. Бид хоёр Улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд өгөө аваатай байдаг байж, Түүнийг аварга болоход би мөнгөн медальтай. Харин намайг аварга болоход тэр мөнгөн медаль авдаг байж. Харин шинээр 78 кг гэж жин гарч Артаг энэ жинд барилддаг болсон юм. Миний амжилтанд нөлөөлсөн бөхчүүд гэвэл доод жингийн /68 кг-д/ Ц.Нацагдорж, З.Ойдов, дээд жинд Артаг, Зундуй заан байна. Улсын начин Цэрэндаш /Говь-Алтай/ гээд 78 кг-ын олон залуу бөхчүүд бий. Бүр дээшилбэл, 82 кг-ын Дагвасүрэн арслан, Хайдав арслан, Батчулуун гэж залуу байлаа. Өөрөөсөө давуу давуу хүчтэй бөхчүүдтэй барилдаж байсан нь намайг маш их хурцалж өгсөн гэж боддог. Энэ олон гавьяатан нөхдөөрөө би үргэлж бахархаж, баярлаж явдаг. Аль ч нийгэм тухайн тухайн үеэрээ л яваад өнгөрдөг юм байна. 1990 онд ардчилал гарч ирээд сайхан л байгаа. Бараг бүгд л жигд амьдралтай байж. Сайн ч, муу ч юм аль алинд нь л байна. Гэхдээ ардчилсан нийгэмд шилжээд хүн эрх чөлөөтэй, сайхан л болж байгаа. Тухайн үеийн нийгэмд дарга шийдвэр гаргасан бол хууль байж. Одоо ч гэсэн шагнах гэснээ шагнадаг, үгүйгээ үгүй л байгаа биз дээ. Тамирчин хүн хэсэгхэн хугацаанд амжилт гаргадаг. Яг тухайн үед нь гавьяаг нь үнэлж байвал цаашдын амьдралд нь их урам өгч улам л сайн ажиллаж, хөдөлмөрлөнө шүү дээ. 1968 оны олимпийн наадамд явахаас өмнө Мөнхбат аварга бид хоёр гавьяат тамирчин цол авчихсан байлаа. Миний хувьд Дан Колов, Тбилисийн тэмцээнүүдэд түрүүлчихсэн. Ах дүү армийн АШТ-д дөрвөн удаа түрүүлсэн учраас л гавьяат цол өгсөн байх. Тэгээд бид дөрвийг олимпоос медальтай ирэхэд Мөнхбат аваргад Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, 6000 төгрөг, надад Алтангадас одонтой 4000 төгрөг, Дамдиншарав, Артаг хоёрт 4000 төгрөг, Хөдөлмөрийн хүндэт медаль хүртээсэн юм. Энэ бол тэдний гавьяа зүтгэлийг үнэхээр доогуур үнэлсэн хэрэг. Тэгээд хэдэн жилийн дараа Дамдиншаравт гавьяатыг нь өгсөн. Харин Артагт бүр 1991 онд гавьяат цолыг нь өгсөнд би их харамсдаг.

Холбоотой мэдээ